Độ cứng của nước là gì?
Độ cứng của nước là thước đo hàm lượng khoáng chất hòa tan, chủ yếu là canxi và magiê, trong nước. Trong lĩnh vực nuôi cá cảnh, độ cứng thường được gọi là độ cứng tổng quát (GH) và được đo bằng đơn vị độ dH hoặc ppm (phần triệu). Nước được coi là mềm khi có nồng độ khoáng chất thấp và cứng khi có nồng độ khoáng chất cao. Để xác định độ cứng nước, bạn có thể sử dụng bộ kiểm tra GH chuyên dụng cho hồ cá. Ví dụ, nước có GH dưới 4 dH thường được xem là mềm, trong khi GH trên 8 dH được coi là cứng.
Tại sao cần làm mềm nước cho bể cá?
Mặc dù nhiều loài cá có thể thích nghi với phạm vi độ cứng nước rộng, nhưng việc điều chỉnh độ cứng nước phù hợp với loài cá bạn nuôi mang lại nhiều lợi ích quan trọng.
Lý do chính để làm mềm nước là do nguồn nước máy bạn sử dụng có thể không phù hợp với yêu cầu của các loài cá nhạy cảm với độ cứng. Nước máy ở mỗi khu vực có độ cứng và các thông số khác nhau. Nước máy ở nơi bạn có thể phù hợp với một số loài cá, nhưng lại quá cứng đối với những loài cá khác. Ngay cả khi bạn sống cùng thành phố với người khác, chất lượng nước máy cũng có thể khác biệt. Do đó, nếu nước máy của bạn quá cứng, bạn cần tìm cách làm mềm nước trước khi sử dụng cho bể cá.
Thứ hai, một số loài cá và động vật thủy sinh có nguồn gốc từ môi trường nước mềm tự nhiên hoặc có khả năng chịu đựng kém với độ cứng cao, ví dụ như tép cảnh Crystal Red và cá Ramirezi. Việc tạo ra môi trường nước mềm tương tự như môi trường tự nhiên giúp chúng phát triển khỏe mạnh, tăng cường màu sắc và sinh sản tốt hơn. Nước mềm kích thích hành vi sinh sản ở nhiều loài cá có nguồn gốc từ môi trường nước mềm.
Các phương pháp làm mềm nước cho bể cá
Có nhiều cách để làm mềm nước cho bể cá, áp dụng được cả khi mới setup bể hoặc trong quá trình duy trì bể. Mỗi phương pháp có hiệu quả khác nhau, từ nhẹ đến mạnh.
1. Sử dụng nền và vật liệu trang trí (Hardscape) có tính axit
Nền và vật liệu trang trí được thêm vào bể cá trong quá trình setup ban đầu có thể giúp giảm độ cứng của nước. Tuy nhiên, phương pháp này có hiệu quả yếu và tác dụng giảm độ cứng sẽ giảm dần theo thời gian.
Các loại nền như đất nền công nghiệp (aquarium soil) được sử dụng để tạo môi trường nước mềm và axit bằng cách hấp thụ các ion khoáng vào hạt nền. Do đó, loại nền này thường được dùng cho bể thủy sinh. Hầu hết các loài cá được chọn nuôi trong bể thủy sinh cũng có nguồn gốc từ môi trường nước mềm. Ngược lại, hầu hết các loại sỏi trơ không ảnh hưởng đến độ cứng của nước. Tuy nhiên, một số loại nền khác như san hô vụn (coral sand) sẽ làm tăng độ cứng của nước và bạn nên tránh sử dụng nếu muốn làm mềm nước.
Đối với vật liệu trang trí, gỗ lũa (driftwood) có thể giảm nhẹ độ cứng của nước và có tác dụng đáng kể hơn trong việc giảm độ pH. Gỗ lũa giải phóng tanin, làm nước có màu nâu vàng, nhưng hoàn toàn an toàn cho cá. Nhiều người chơi cá cảnh thậm chí chủ động tạo ra môi trường nước màu trà này cho bể cá biotop hoặc bể cá “nước đen”.
2. Thay đổi nguồn nước sử dụng
Đây là phương pháp hiệu quả nhất và có tác dụng mạnh mẽ nhất để làm mềm nước, đó là thay đổi nguồn nước bạn dùng để châm vào bể và thay nước định kỳ. Bạn có thể chuyển từ nước máy sang nước mưa, nước cất hoặc nước RO (Reverse Osmosis). Nước mưa tự nhiên thường mềm, nên đây là lựa chọn tốt nếu bạn có nguồn nước mưa sạch. Nước RO được bán rộng rãi ở các cửa hàng cá cảnh hoặc bạn có thể mua máy lọc RO để tự sản xuất tại nhà. Nước cất cũng tương tự và có thể mua ở siêu thị. Nếu bạn có bể lớn hoặc nhiều bể, đầu tư máy lọc RO là giải pháp kinh tế và hiệu quả về lâu dài.
Ưu điểm của phương pháp này là bạn có thể kiểm soát độ cứng của nước ngay từ đầu. Ngoài ra, nếu bạn sử dụng nước máy cứng để thay nước, các phương pháp làm mềm nước khác sẽ nhanh chóng mất tác dụng. Ví dụ, việc châm nước máy có độ GH cao thường xuyên sẽ làm cạn kiệt khả năng đệm của đất nền. Lưu ý rằng nếu bạn sử dụng nước RO hoặc nước cất, bạn cần bổ sung khoáng chất hoặc pha trộn với một phần nước máy vì cả hai loại nước này đều hoàn toàn không có độ cứng, và ngay cả cá nước mềm cũng cần một lượng khoáng chất nhất định.
3. Sử dụng vật liệu lọc làm mềm nước (Water softener pillows)
Một giải pháp khác là sử dụng các sản phẩm chuyên dụng như vật liệu lọc làm mềm nước dạng túi (water softener pillows). Phương pháp này có tác dụng mạnh trong việc làm mềm nước và giảm độ GH. Các sản phẩm này có bán tại các cửa hàng cá cảnh và có thể đặt trực tiếp vào bể hoặc bộ lọc. Về cơ bản, đây là các túi nhỏ chứa hạt nhựa trao đổi ion, một thành phần quan trọng trong bộ lọc RO. Các túi này hoạt động bằng cách hấp thụ các ion canxi và magiê từ nước chảy qua, do đó làm mềm nước.
4. Sử dụng các loại lá và chiết xuất tự nhiên (Botanicals and additives)
Cuối cùng, bạn có thể sử dụng lá bàng (Indian almond leaves) hoặc các loại lá và chiết xuất tự nhiên khác như than bùn (peat) và chiết xuất nước đen (blackwater extracts). Các sản phẩm này có thể giảm nhẹ độ cứng của nước, nhưng tác dụng chính của chúng là tạo môi trường nước axit. Do đó, nếu bạn muốn có nước mềm nhưng vẫn duy trì độ pH kiềm, không nên lạm dụng các sản phẩm này.
Hy vọng bài viết này hữu ích cho những người muốn làm mềm nước cho bể cá, vì việc làm mềm nước thường khó hơn so với việc làm cứng nước.
